W magazynie Science ukazał się editorial prezesów Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, Amerykańskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Nauk. Z inicjatywy PAN prezesi najważniejszych akademii naukowych spotkali się w Warszawie i wspólnie uzgodnili 10-punktowy plan działania na rzecz odbudowy nauki w Ukrainie. Zachęcamy wszystkie instytucje naukowe do działania zgodnie z tym planem na rzecz ukraińskiej nauki.
Poniżej przedstawiamy pełną treść artykułu, który ukazał się 13 czerwca br. w magazynie Science autorstwa prezesów akademii nauk z Ukrainy, Polski i USA.
Wojna na Ukrainie trwa już czwarty miesiąc, a siły rosyjskie nieprzerwanie niszczą krajowe instytucje naukowe i infrastrukturę sygnalizując, że prawdziwym zamiarem Rosji jest pozbawienie Ukrainy przyszłości. W Charkowie poważnie uszkodzono renomowany Instytut Fizyki i Technologii oraz nowo wybudowany obiekt badawczy „Neutron Source”. Zbombardowany został również Instytut Przemysłu Roślinnego Narodowej Akademii Nauk Ukrainy wraz z podziemnym bankiem nasion Ukrainy – jednym z największych na świecie. W laboratoriach nuklearnych w Czarnobylu siły rosyjskie splądrowały lub zniszczyły setki komputerów, dozymetrów promieniowania oraz oprogramowania i sprzętu trudnego do zastąpienia. Chociaż reakcja na każdy międzynarodowy kryzys naukowy jest wyjątkowa, Narodowa Akademia Nauk Stanów Zjednoczonych po raz kolejny wraz z partnerami międzynarodowymi łączy siły, aby wspierać kolegów, którzy z powodu wojny znaleźli się w trudnej sytuacji, tak jak uczyniła to w zeszłym roku pomagając w przesiedleniu afgańskich naukowców zagrożonych przez Talibów.
W tym celu akademie nauk z Polski, Ukrainy i Stanów Zjednoczonych zwołały niedawno spotkanie liderów kilku narodowych akademii nauk, w tym prezesów niemieckiej akademii Leopoldina, Królewskiej Duńskiej Akademii Nauk i Literatury oraz Europejskiej Federacji Akademii Nauk i Nauk Humanistycznych – ALLEA oraz liderów Towarzystwa Królewskiego Wielkiej Brytanii, aby ustalić , jak globalna społeczność naukowa może najlepiej pomóc Ukrainie. W efekcie powstał 10-punktowy plan działania światowej społeczności naukowej, którego celem jest zaspokojenie kilku pilnych potrzeb, a także dostarczenie elementów składowych do odbudowy ukraińskiej nauki w przyszłości.
Plan ma na celu wsparcie, zarówno naukowe, jak i finansowe, badaczy zatrudnionych w ukraińskich instytucjach, a także ich zespołów – czy to w Ukrainie, czy w krajach sąsiednich, aby pokolenie tych badaczy nie straciło kontaktu z nauką lub Ukrainą. Poza tradycyjnymi formami wsparcia w ramach współpracy międzynarodowej instytucje finansujące badania rozważają opracowanie programów grantowych na wspólne badania, zwłaszcza prowadzone w Ukrainie. Niektórzy wydawcy czasopism zrezygnowali z pobierania opłat za prenumeratę od ukraińskich instytucji oraz autorów artykułów, a towarzystwa naukowe rozważają czasowe zawieszenie składek członkowskich. Takie kroki otwierają możliwość natychmiastowego zwiększenia kontaktów ukraińskich naukowców z prężnie działającymi społecznościami badawczymi na całym świecie. Niezwykle istotne jest również, aby nauka była fundamentem kompleksowej powojennej odbudowy Ukrainy.
Istnieje również pilne zapotrzebowanie na sprzęt badawczy, w tym różnego rodzaju mikroskopy, spektrometry i przyrządy do testowania materiałów, które umożliwią ukraińskim naukowcom zachowanie ciągłości ich pracy. Jednocześnie wiele badaczek zmuszonych do ucieczki, w większości z dziećmi, do czasu powrotu do domu potrzebuje tymczasowych stanowisk badawczych i wsparcia finansowego dla siebie i swoich zespołów badawczych. Polska Akademia Nauk wraz z Narodową Akademią Nauk USA wsparły dotychczas około 220 ukraińskich naukowców tymczasowo zapewniając im finansowanie oraz pobyty w polskich instytucjach naukowych, aby mogli oni nadal wnosić cenny wkład w badania. Mamy nadzieję, że takie programy rozpowszechnią się w Polsce i w innych krajach europejskich, takich jak Niemcy, Wielka Brytania i Dania, umożliwiając ukraińskim naukowcom zachowanie ukraińskich afiliacji do czasu powrotu do domu.
Aby pomóc ukraińskim naukowcom w tworzeniu wirtualnych sieci kontaktów z kolegami z innych krajów, można również zachęcić instytucje i badaczy do wykorzystania lekcji wyciągniętych z pandemii COVID-19 Wysiłki te niewiele kosztują, a podtrzymują zaangażowanie naukowców.
Po zakończeniu wojny można mieć nadzieję, że Ukraina szybko rozpocznie monumentalne zadanie odbudowy. Narodowe akademie nauk na całym świecie powinny opowiedzieć się za skierowaniem międzynarodowej pomocy dla Ukrainy na odbudowę infrastruktury naukowej wraz z innymi kluczowymi potrzebami, takimi jak transport, energia i opieka zdrowotna. Odbudowa ukraińskiej nauki nie powinna koncentrować się na odtworzeniu tego, co zostało utracone, ale na przygotowaniu krajowych instytucji naukowych do sprostania wspólnym wyzwaniom XXI wieku – takim jak przygotowanie na przyszłe pandemie, walka ze zmianami klimatu i dzielenie się korzyściami płynącymi z nauki w równy i sprawiedliwy sposób.
Stawka w trwającej w Ukrainie wojnie jest wysoka – przyszłość demokracji w Europie jest zagrożona. Międzynarodowa społeczność naukowa powinna nie tylko pomóc zagwarantować, że ukraińska nauka pozostanie ważnym źródłem krajowego postępu, ale także zapewnić jej udział w nauce międzynarodowej, tak aby wartości płynące ze współpracy i wzajemnego zaufania nadal przyczyniały się do budowania lepszego świata.
TREŚĆ ARTYKUŁU W MAGAZYNIE „SCIENCE” (ENG)
10-PUNKTOWY PLAN DZIAŁANIA NA RZECZ ODBUDOWY NAUKI, BADAŃ I INNOWACJI W UKRAINIE